مصاحبه با دکتر آوات طاهرپور، رییس بنیاد ملی نخبگان استان کرمانشاه

نهادینه سازی نخبگی در جامعه می تواند کشور را به سمت رشد و توسعه هدایت کند

در آغاز لطفا از بنیاد ملی نخبگان و سیاست های کلی آن صحبت کنید. این نهاد چه سیاست هایی را دنبال می کند؟

در ابتدا سپاسگزارم از شما بابت حضورتان در بنیاد نخبگان استان کرمانشاه و هفته نامه آوای کرمانشاه بابت فرصتی که در اختیارم قرار داده اید و آرزوی بهروزی و توفیق برای تمامی دست اندرکاران رسانه های دیداری و شنیداری استان کرمانشاه بخاطر تلاش های بی وقفه ایشان در پوشش دادن اخبار و آگاهی بخشی به مردم شریف و گرامی استان کرمانشاه. بنیاد ملی نخبگان استان کرمانشاه یکی از بنیادهای استانی بنیاد ملی نخبگان ایران است که تحت نظارت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است. هدف از تأسیس بنیاد ملی نخبگان، عبارت است از برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان و استعدادهای برتر، جذب، حفظ و بکارگیری و پشتیبانی از آنان در راستای ارتقاء تولید علم، فناوری و توسعه علمی و متوازن کشور و احراز جایگاه برتر علمی، فناوری و اقتصادی در منطقه براساس سند چشم انداز کشور درافق 1404 . در همین راستا وظیفه کلی بنیاد نخبگان استان کرمانشاه «یافتن استعدادهای برتر، پرورش استعدادهای برتر و تحت حمایت قرار دادن این استعدادها» است.

به نظر می رسد این هدف تحقق پیدا نمی کند مگر آنکه بین نخبگان و دستگاه های اجرایی کشور ارتباطی قوی برقرار شود و مسائل کشوری را با راهکارهای دقیق علمی و نخبگانی حل و فصل کرد. آیا تدابیری در این جهت اندیشیده شده است؟

به نکته مهمی اشار کردید. این موضوع نه تنها از سیاست های کلی کشور است بلکه از واجبات جامعه ما نیز هست. در حقیقت یکی از اهداف اصلی ما ارتباط نزدیک نخبگان با دستگاه های اجرایی برای حل مسائل کشور و جامعه است. باید این مهم را در نظر بگیریم که جامعه­ی نخبگانی ما از متن همین مردم شریف استان و مردم کشور استخراج می شوند. در واقع نخبگان از بطن جامعه بیرون می آیند و جدای از مردم نیستند. این عده از استعداد برتری برخوردارند و لازم است که بنیاد ملی نخبگان برنامه هایی را که در این ارتباط دارد برای این عزیزان پیاده کند که در حقیقت سرمایه های انسانی استان و کشور حفظ شده و هدر نروند. در واقع استخراج نخبگان از جامعه، هدف اصلی بنیاد نخبگان است و وقتی این افراد از بطن اجتماع شناسایی، کشف، استخراج و سپس تحت حمایت قرار می گیرند در نهایت قادر خواهیم بود با برنامه ریزی از استعدادهای برتر و نخبگان برای حل مسائل استانی، کشوری و جامعه خودبهره ببریم.

با تدبیر مقام معظم رهبری بیش از ده سال است که بنیاد ملی نخبگان با توجه به نگرانی های جدی خروج نخبگان و خبره گان از کشور، به منظور حفظ، نگهداری و جذب نیروهای نخبه کشور تاسیس شده و فعالانه در راستای اهداف عالیه بنیاد فعالیت می کند. وظیفه ای که به عهده بنیاد گذاشته شد این بود که با کمک تمامی دستگاه ها، و مشورت با مراکز اجرایی و دانشگاه ها این مهم را به انجام برساند. بنابراین وظیفه بنیاد فراهم کردن شرایط مناسب، استفاده کردن از تمامی ظرفیت های اجرایی کشور و دادن مشورت فکری به منظورشناسایی، توانمندسازی، جذب و در نهایت الگوسازی و تکریم از نخبگان و شاخصین و استعدادهای برتر کشور است. برهمین اساس برنامه های مفصلی را بنیاد ملی نخبگان کارشناسی کرده و تدارک دیده است. از سال های دانش آموزی به منظور هدایت و توانمند سازی دانش آموزان با کمک آموزش و پرورش و سایر ارگان ها این برنامه ها آغاز و پی گیری می شوند. در حوزه دانشجویی برنامه های شناسایی، جذب و افزایش اثربخشی، برای این قشرهدف به صورت جامعی در زمینه های گوناگون و با ارایه بسته های متنوع علمی و فرهنگی در نظر گرفته شده است. در بخش حوزه های علمیه برنامه های مفصلی آغاز شده که به فراخور نیاز با ارایه نظران کارشناسی در خصوص شناسایی و توانمند سازی طلاب برنامه های گسترده ای ارایه شده است. پس از دوران تحصیل برنامه های مفصلی برای فارغ التحصیلان نخبه و استعدادهای برتر، با توجه به تدبیر مقام معظم رهبری و با همکاری ستاد کل نیروهای مسلح در خصوص در گیر کردن نخبگان فارغ التحصیل با پروژه های گوناگون نظامی و غیر نظامی مورد نیاز جامعه در نظر گرفته شده است. حدود 2 تا 3 هزار فارغ التحصیل نخبه و استعداد برتر در سال در این راستا در دانشگاه ها و دستگاه های اجرایی و تحقیقاتی به ایفای نقش می پردازند، که این زمینه نیزگام مهمی در راستای توانمند سازی نیروهای نخبه و استعداد برتر کشور است. پس از دوران خدمت نظام وظیفه نیز برنامه های جامعی از سوی بنیاد ملی نخبگان اجرا می شود، مانند جذب این افراد در قالب جوایز جذب (مانند جایزه شهید تهرانی مقدم) و جذب در شرکت های دانش بنیان که با همت و مدیریت رییس بنیاد نخبگان استان کرمانشاه این مهم در استان به وقوع بپیوندد. با توجه به حجم کاری بالا در مجموعه این حوزه ها نیاز ضروری به همکاری تمامی دستگاه های اجرایی و دانشگاه ها در استان با بنیاد نخبگان استان کرمانشاه وجود دارد. جذب نیروهای نخبه و خبره در شرکت های دانشی و دانش بنیان با هماهنگی با بنیاد نخبگان استان از جمله زمینه های دیگر افزایش توانمند سازی این نیروها در کشور است. در خصوص دانشجویان دکتری و پسادکتری و برای اجرای طرح های پژوهشی، بنیاد ملی نخبگان دارای برنامه های جامعی است که متقاضیان می توانند برای یافتن چارچوب این حمایت ها به پرتال بنیاد ملی نخبگان و بنیادهای نخبگان استان کرمانشاه نیز مراجعه کنند. اطلاع رسانی و سوق نخبگان بسمت حل مشکلات جامعه از ضروریات امروز کشور است. کرمانشاه جزو حوزه های پر ظرفیت در زمینه های نخبگانی است و دانشگاه ها و اساتید برجسته کشوری در استان حضور دارند. امید است این ظرفیت ها هر چه گسترده تر و بالنده تر از گذشته انجام پذیرشود. مجموعه معاونت محترم علمی و فناوری ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان نیز در این راستا فعالانه در خدمت مستعدین و نخبگان کشور است.

اکنون مشکل عمده عدم اطلاع مردم و جامعه استعدادهای برتر استان ازتسهیلاتی است که شرح آن را بیان کردم. متاسفانه تعداد زیادی از استعدادهای برتر ما از آنجا که نمی دانند چه حق و حقوقی در ارتباط با آیین نامه های نخبگانی داشته اند، بهره گیری از مزایای گسترده شرح داده شده مغفول مانده است. شاید اگر آنها می دانستند چنین حقوق و چنین امکانی را دارند مشکل خروج نخبگان از چرخه خدمت به کشور را نداشتیم و یا کمتر با آن مواجه بودیم. یکی از برنامه های مهم بنیاد ملی نخبگان استان کرمانشاه این هست که تا آنجایی که می تواند حتی شهرستان های دور دست مرکز استان را نسبت به حقوق نخبگانی خود اطلاع رسانی کند، تا در زمان های مشخص شده بتوانند وارد سامانه بنیاد شوند واستعدادها، موفقیت ها و ظرفیت های خود را اعلام کنند. به عبارتی ما می خواهیم افرادی که دارای استعداد برتر هستند قبل از تحصیل خود و یا در حین تحصیل و یا بعد از تحصیل از موهبت هایی که ممکن است در اختیار آنها قرار بگیرد آگاه شوند و از آن استفاده کنند.

آقای دکتر دستگاه های دولتی و اجرایی چقدر پذیرای نخبه های ما هستند؟ و چنانچه ارتباط بین نخبه ها و دستگاه های اجرایی برقرار شود چه پیامدهای بالقوه مثبتی برای کشور خواهد داشت؟

داشتن نگاه جامع و کلان، دیدگاه منطبق بر بازخورد صحیح از اطلاعات، و اعتقاد به ظرفیت های پنهان و ارزش های جامعه نخبگانی و استعدادهای برتر، زمینه عملکرد وسیع تری ایجاد می کند. با ترویج صحیح علم و تبیین آن برای کسب پایگاه و جایگاه مردمی، و آغاز حرکت توسعه از نهاد خانواده ها می توان به بهره گیری از منابع عظیم استعدادهای برتر کشور به صورت برنامه ریزی شده و با مشارکت خانواده ها پرداخت.، و این امر مستلزم ملموس شدن خدمات برای جامعه است. با الهام از ماهیت فرآیندهای شیمیایی، می توان این مدل را ارایه کرد که با کشف دقیق عناصر دخیل در مکانیسم یک فرآیند تحقیق، قادر خواهیم بود اثر معرف ها و فاکتورهای موثر بر مسیر آن را به صورت کارآمد مشخص کرد و از آن طریق به صورتی کنترل شده و تحت اختیار، سرعت جریان آن را تحت کنترل درآورد. در ساختار علت و معلولی که معلول را متاثر از مجموعه علل می دانند، با توجه به رویکرد بیان شده می توان از اتلاف وسیع سرمایه و انرژی مادی و معنوی پرهیز کرد و اقتصادی تر و علمی تر عمل کرد.

 رسیدن به اهدافی که در سوال شما مستتر است در همان امتداد آگاهی بخشی است. در واقع بنیاد ملی نخبگان در این مسیر گام برمی دارد که اولویت قرار دادن نخبگان را برای شرکت در فعالیت های اجتماعی و به طور کلی حل مسائل کشور را از یک اولویت خارج کرده و آن را به یک الزام تبدیل کند. وقتی که از قوه عاقله کشور که همان نخبگان و استعدادهای برتر هستند، بهترین بهره برداری بشود، و بتوان چنین نیروی عظیمی را مدیریت و سازماندهی کرد، اقتصاد ما می تواند دانش بنیان شود. اقتصادی که دانش بنیان باشد به خوبی می تواند کشور را روی پاهای خود حفظ کند. این وظایف همگی بردوش قشر نخبه و مدیریت استعدادهای برتر ما قرار دارد. این گروه بخاطر روحیه اثربخشی و حساسیت زود هنگام تر مشکلات زودتر را تشخیص می دهند و زودتر استعداد و قوه نخبگی آنها در جهت حل مشکلات می تواند راهکار ارایه دهد. حالا اگر این استعداد و توان نخبگی با قوه اجرا و تصمیم گیری کشور ارتباط مستقیم و خوبی برقرار کند، قطعا خیلی از مشکلات زودتر تشخیص داده شده و حل خواهد شد. کما اینکه برخی از مشکلات پیش از ظهور و بروز تشخیص و مرتفع خواهند شد و از این طریق صرفه جویی عظیمی در وقت و سرمایه های مادی و معنوی صورت می گیرد و رشد، توسعه و پرش روی قله های پیشرفت را سریع تر طی خواهیم کرد.

آیا برای عملیاتی شدن این موضوع گام های برداشته شده است؟

بحث استفاده مستقیم یا تاکید در استفاده از نخبگان برای کارآفرینی، و توسعه بخش های خصوصی با مدیریت نخبگانی و همینطور تاسیس شرکت های دانش بنیان برای کارآفرینی، و همینطور هدایت آنها به سمت استارت آپ ها، همگی ازجمله اهداف و حمایت هایی است که معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان در این جهت انجام داده و برنامه هایی بسیار جدی و جامعی در این خصوص دارند. بنابراین تاسیس شرکت های دانش بنیان، جذب در شرکت های دانش بنیان، جذب در دستگاه های اجرایی، استارت آپ ها و استقبال از توانایی نخبگی همگی در جهت ثروت آوری برای کشور است و همه­ی اینها در امتداد و ارتباط با اقتصاد دانش بنیاد، اقتصاد مقاومتی و آینده کشور است.

آیا رویکرد بنیاد به نخبگان صرفا حمایتی است؟ زیرا برخی اعتقاد دارند بهتر است رویکرد تربیتی هم به سیاست های بنیاد ملی نخبگان اضافه شود.

این سوال، سوال خوبی است. یکی از وظایف بنیاد نخبگان کشف استعدادهای برتر و نخبگان از متن جامعه به عنوان یک هدف اساسی است. از سوی دیگر یکی از اهداف بنیاد ملی نخبگان و بنیاد نخبگان استان کرمانشاه به صورت اخص نخبه پروری است. یعنی استعدادها را در بدو ورود بپرورانیم تا مسیر نخبگی را طی کنند. همانطور که گفته شد یکی از نکاتی که برا پرورش این شرایط حاءز اهمیت است این است که ما آگاهی بخشی را به صورت جامع و صحیح و در امتداد اهداف معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بنیاد ملی نخبگان و اسناد بالا دستی مانند برنامه های توسعه و سند راهبردی کشور در امور نخبگان ا انجام دهیم. آگاهی بخشی یکی از ویژگی هایش ایجاد انگیزه است. وقتی جامعه ی تحصیل کرده ی ما اعم از دانش آموز، دانشجو و حتی فارغ التحصیلان ما بدانند از چه امکانات نخبگانی برخوردار هستند در بدو ورود به دانشگاه برنامه ریزی تحصیلی شان را طوری انجام می دهند که به آن حق و حقوق به عنوان اهداف سازنده برسند. این خود یک گام در جهت افزایش جامعه و فراوانی استعدادهای برتر و مسیر نخبه پروری است. این امر آنها را وادار خواهد کرد استعدادهای نهفته خود را کشف کنند و با یافتن اعتماد بنفس آنها را بروز دهند. در این صورت حتما از منافع آن بهره برداری خواهند کرد و این امر بارها به اثبات رسیده است. همه ی این ها از مسیر شناخت و آگاهی می گذرد. به عبارت دیگر گام اول در این ارتباط آگاهی بخشی است. ضمن اینکه هر آنچه که پایگاه مردمی پیدا کند رشد بیشتری هم پیدا می کند.  وقتی این بحث نخبگی در خانواده ها نهادینه شود آنها هم به دنبال این خواهند بودکه حق و حقوق فرزندان با استعداد آنها چیست؟ با طرح این سوال صحیح در پی پاسخ خواهند بود. در ادامه این سوال تبدیل به یک دغدغه سازنده خواهد شد. یعنی یک دغدغه اجتماعی و در حاشیه آن یک رقابت سالم پیش خواهد آمد و اینگونه قطعا رشد و توسعه جامعی را در پی خواهد داشت.

آیا نخبگی باید به گونه ای باشد که نخبه ما صرفا اثرگذاری علمی داشته باشد یا اثرگذاری های فرهنگی، اجتماعی و... هم باید داشته باشند؟

بر اساس برنامه پنجم و ششم توسعه، تعریف خاصی از نخبه ارائه شده است که در این تعریف بحث اصلی اثربخشی نخبه است. تعریف حرفه ای نخبگی متفاوت است و بر اساس برنامه پنجم و ششم توسعه اینگونه توصیف شده است: نخبه به فرد برجسته و کارآمدی اطلاق می‌شود که اثر گذاری وی در تولید علم، هنر و فناوری کشور محسوس باشد و هوش، خلاقیت، کارآفرینی و نبوغ فکری وی در راستای تولید دانش و نوآوری موجب سرعت بخشیدن به رشد و توسعه علمی و متوازن کشور گردد. احراز

نخبگی افراد براساس آیین نامه پیشنهادی هیئت امناء و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی خواهد بود. البته تراز بعدی استعدادهای برتر هستند که در رده های قبل از نخبگی قرار دارند. ایده آل آنست که تمام استعدادهای برتر در مسیر نخبگی قدم بردارند.کسی که نخبه می شود یک انسان یک بعدی نیست. متاسفانه در جامعه ما هر کسی استعداد خاصی را از خود نشان می دهد به او نخبه می گویند در حالیکه تعریف حرفه ای نخبگی همانطور که بیان شد مشخص و معین است.

بحث عمده ما این است که در واقع اجتماع منبع رویش استعدادهای برتر است و استعدادهای برتر منبع بروز و رویش نخبگان هستند. یعنی این یک فرایند است. نخبگی در حقیقت یک منبع اثربخش برای کشور است. در واقع فعالیت های نخبگی با این هدف انجام می شود که بخواهد به اجتماع و کشورخدمت کند. بنابراین نخبگی تعریف خاصی پیدا می کند که بیان شد. توجه کنید هرم برتر بودن از نظر علمی، فرهنگی هرمی با سطوح مشخص است که در راس آن نخبگی قرار می گیرد. هر چه این هرم بزرگتر باشد فراوانی تعداد افراد نخبه که در راس آن هرم قرار می گیرند بیشتر خواهد شد که البته این با قوانین علمی مانند قانون توزیع بولتسمان هم سازگاری دارد. با این نگاه نخبگان ما می تواند اندیشه های ناب دینی، علمی، فرهنگی، و اجتماعی بیشتری تولید و به بقیه اجتماع تزریق و ارایه کنند. این را که عرض می کنم به هیچ عنوان آرمان گرایی نیست و بسیار دسترس پذیر است. به طور با کشف دقیق عناصر دخیل در مکانیسم یک فرآیند تحقیق، قادر خواهیم بود اثر معرف ها و فاکتورهای موثر بر مسیر آن را به صورت کارآمد مشخص کرد و از آن طریق به صورتی کنترل شده و تحت اختیار، سرعت جریان آن را تحت کنترل درآورد.

همواره در آموزه های اصیل و در متون علمی اسلامی بیان شده است که "العلم سلطان". این اندیشه که "دانش قدرت است" سرلوحه رشد و توسعه بسیاری از کشورها قرارگرفته است. ماحصل قرن ها تلاش دانشمندان ممالک اسلامی و اندیشه های نغزو بکر آنان بدنبال گشایش کتابخانه های شهر قرطبه (کورتوا) در اسپانیا به روی اروپائیان در اختیار آنان قرارگرفت. پس از ترجمه متون نگاشته شده دانشمندان مسلمان به زبان های اروپایی توسط  فرانسیس بیکن و دیگران در قرن پانزدهم، و پس ازآن درقرون و سالیان بعد، مفاهیم اصیل این مراجع ذیقیمت، در منطق علمی جدید وارد شده و با رویکرد و انگیزه هایی متفاوت به آن توجه شد. از اینرو دو دیدگاه اساسی رو در روی یکدیگر قرار گرفتند. از این جهت گروهی علم را انتخاب می‌کنند که بتوانند جهان را تبیین کنند و بفهمند و از آن برای زندگی خود و دیگران برداشت‌هایی کارآمد و سازنده داشته باشند، و رویکرد دگردیسی شده دیگر که محمل الهی آن درجا مانده، علم را با رویکرد تغییر جهان و کسب قدرت در مسیر تملک طبیعت خواسته  و آموخته است. اثر بخشی نخبگانی در اینجاست که خود را به صورت ارزشی بروز می دهد تا جایی که می تواند بر ارتقای زندگی فردفرد افراد جامعه که این نخبگان و مستعدین از میان آنها برخاسته اند موثر باشد.

چالشی که در رابطه با نخبگان وجود دارد بحث مهاجرت آنهاست. آشنایی با حقوق نخبگانی و حمایت هایی که اشاره کردید چقدر می تواند از مهاجرت نخبه ها جلوگیری کند؟ چرا که یک نخبه در درجه اول دوست دارد به کشور خودش خدمت کند.

به قول برخی از دوستان امروزه پر فرکانس ترین عبارتی که می توان در آن کلمه نخبه را پیدا کرد بحث مهاجرت نخبگان است. متاسفانه اینطور جا افتاده است که نخبه ای که مهاجرت نکند نخبه نیست! و این اصلا بر داشت درستی نیست. ما امروزه نخبگانی را داریم که مهاجرت معکوس دارند و برگشته اند که به کشور خدمت کنند و همینطور کسانی که از ابتدا اینجا بوده اند و دستاوردهای بزرگی را برای کشور ایجاد کرده اند. بخاطر بسیاری از دستاوردهای بومی ما امروز در ارتباط با آنها روی پای خود ایستاده ایم. بسیاری از استعدادهای برتر که سیر نخبگی را طی کرده اند تمایل به بازگشت و ورود به چرخه خدمت به کشور از خود نشان می دهند. البته مستعدینی که برای دوره ها و فرصت های مطالعاتی به خارج از کشور می روند با علم توان بیشتری بازمی گردند و به کشور خدمت می کنند. این مهاجرت نیست؛ این یادگیری علم بیشتر و رساندن منافع بیشتر به اجتماع خودمان است و چون هدفم ما اثربخشی بیشتر است نخبه می تواند از این امکان استفاده کند. ضمن اینکه این بحث ظرایف و گستردگی خاص خودش را دارد که در مجال دیگری می توان به صورت مبسوط به آن پرداخت. در واقع بحث اساسی ما حضور فعال نخبگان در چرخه علمی، اجتماعی و اقتصادی کشور است. هر چه این تعداد بیشتر و کارآمدتر باشند کشور نیرومندتر می شود و نه تنها قدرت چانه زنی اش از نظر اقتصادی، سیاسی و علمی افزایش پیدا می کند، بلکه سرعت رشد و توسعه بیشتری هم پیدا می کند.

ممنونم جناب آقای دکتر بابت وقتی که در اختیار ما قرار دادید. اگر صحبتی مانده بفرمایید؟

از آنجاکه نقش نخبگان در رشد و توسعه کشور، پدیده ای است پویا و دینامیک، همواره رشد همه جانبه دیدگاه های نخبگانی، شناخت و  واکاوی مستعدین و نخبگان، به عنوان گنجینه ای که از بطن جامعه شناسایی و استحصال می شوند از اهم اهداف و فعالیت های پویای بنیاد ملی نخبگان و بنیاد نخبگان استان است. جامعه ذخیره ارزشمند و معدن نخبگان و استعدادهای برتر است، برای استحصال، خلوص و شکل گیری مستعدین از این ذخیره غنی، لزوم برنامه ریزی صحیح و پویا یک ضرورت و به خودی خود سرمایه گذاری است.

بنیاد نخبگان استان کرمانشاه آیینه تمام نمای چهره علم، فضل و فرهنگ استان است، و آنچه که از معدن عظیم نخبگانی این استان در اختیار کشور قرار می گیرند، از آن جهت بوده که بنیاد نخبگان را خانه و مامن خود می دانند. بنابراین بنیاد نخبگان استان کرمانشاه همچون آیینه ای شفاف چهره و متن زیبای استان کرمانشاه را منعکس خواهد کرد. به خدمت تمامی مسئولین استانی عرض میکنم که برای ظهور و بالندگی هرچه بهتر قوه هوشمند و عاقله تصمیم گیرنده حال و آینده این منطقه، شایسته است به این مامن نخبگی بپردازند و در جهت ارتقائ آن بکوشند تا این چهره تمام نمای استان خود را به کشور هرچه برتر نشان دهد که به طور حتم نشان دهنده درایت مسئولین استانی خواهد بود.

من دوباره از شما و هفته نامه آوای کرمانشاه تشکر می کنم بابت فرصتی که در اختیار قرار دادید. امیدوارم تمامی رسانه هایی که در استان کرمانشاه هستند، صدا وسیما و رسانه های مختلف دیداری و شنیداری، در راستای آگاهی بخشی به نخبگان به بنیاد نخبگان استان یاری برسانند و به موضوع آگاهی بخشی سازماندهی شده در خصوص مستعدین و جامعه نخبگانی ورود پیدا کنند.